فرول ر. کوزلوف

یک گزارش «فوق العاده سرّی» از سفارت شوروی در تهران (آذر 1325) بلافاصله بعد از تشکیل حکومت فرقه دمکرات در تبریز، نشان میدهد که مقامات شوروی و پیشه وری کوشش میکرده اند که همزمان با آذربایجان و کردستان در گیلان نیز هرچه زودتر یک «جنبش» تجزیه طلبانه و یا طرفدار خود مختاری وسیع آغاز شود اما این کوشش ها با تردید و بی میلی کمیته مرکزی حزب توده روبرو شده است.

در این سند شرایط مربوط به «جنبش گیلان» توصیف شده در باره تردید های حزب توده و تاکید مقامات جمهوری شوروی آذربایجان و خود پیشه وری برای شروع هرچه زودتر «اقدامات عملی» توضیح داده میشود.

سند را فرول رومانوویچ کوزلوف که آن زمان ظاهرا کارمند سفارت شوروی در تهران بوده آماده کرده بصورت رمز به مسکو فرستاده است. این سند تا سقوط شوروی در سال 1989 بصورت «فوق العاده سرّی» باقی ماند اما بعد از سقوط شوروی همراه با اسناد دیگر به آرشیو وزارت خارجه روسیه منتقل شد و در دسترس عموم قرار گرفت. این سند که با مشخصات

RGASPI, f. 82, op. 2, d. 1221, ll. 29-30

در آرشیو همین وزارت است از طرف جمیل حسنلی (باكو) دسترس شده، از طرف گری گلد برگ (مرکز مطالعات جنگ سرد در موسسه وودرو ویلسون) به انگلیسی ترجمه شده و سپس با کسب اجازه از مرکز مطالعات جنگ سرد از طرف الناز افروزی فر به فارسی ترجمه و از طرف عباس جوادی ویرایش شده است که اینک برای اولین بار در «چشم انداز» منتشر میشود. برای مطالعه اصل روسی سند و ترجمه انگلیسی اینجا را کلیک کنید.

حدود شش ماه قبل ار این تاریخ، دفتر سیاسی کمیته مرکزی حزب کمونیست اتحاد شوروی فرمانی با امضای استالین امضاء کرده دبیر حزب کمونیست آذربایجان شوروی میر جعفر باقروف را مسئول رهبری، طراحی و اجرای «اقدام به تشکیل یک حرکت تجزیه طلبانه در آذربایجان جنوبی و دیگر استان های ایران شمالی» نموده بود. چند ماه بعد از اين فرمان بود كه فرقه دمكرات آذربايجان و حكومت پيشه ورى با طراحى و مديريت رهبران حزب كمونيست آذربايجان شوروى تشكيل شد. آذربایجان، کردستان، گیلان و حتی خراسان جزو استان هائی بودند که قرار بود شوروی در آن ها یک جریان تجزیه طلبانه و یا خودمحتاری یراه بیاندازد و رهبری کند (برای مطالعه این سند تاریخی اینجا را کلیک کنید).

از میان دیگر نام هائی که در سند ذکر میشوند، میرزا ابراهیموف (آکادمیک) و میرزا حسن اوف دو معتمد نزدیک میرجعفر باقروف و نمایندگان شخصی او در تبریز بودند که کار های فرقه دمکرات را از پشت صحنه اداره میکردند. نام میرزا ابراهیموف بعنوان یکی از مسئولان اجرای طرح تجزیه طلبی در آذربایجان ایران در فرمان سرّی استالین هم ذکر شده بود. رضا روستا، عبدالصمد کامبخش و بزرگ علوی از رهبران حزب توده بودند.

و اما متن «گزارش رمزی» سفارت شوروی در تهران به مسکو در مورد «جنبش گیلان»، مورخه اول ژانویه 1946:

{سربرگ : دایره اطلاعات بین المللی در نزد کمیته مرکزی حزب کمونیست سرتاسر اتحاد (بلشویک)}
تلگرام رمزگشایی شده
از ایران
فرستاده شده در تاریخ یکم ژانویه 1946 ، شماره 2140/4
دریافت شده توسط دایره رمز
( دراصل :29م دسامبر 1945 ) 1 ژانویه 1946
رمزگشایی شده توسط دایره رمز، 1 ام ژانویه 1946
( تایپ شده در بالای صفحه ، دست نویس در نسخه ظاهرا قدیمی تر : » خطاب به سیلین.  چه کاری باید انجام داد؟ 3 ژانویه 1946 ، و . مولوتوف)
در پایین صفحه نخست نسخه جدید تر : «عضو (یادداشت دست نویس در پایین صفحه نخست نسخه قدیمی تر : «رفیق  سیلین دیدگاه ما نسبت به این سوال را به رفیق باقروف فرستاد. » در پائین صفحه نخسن نسخه جدید تر: «عضو کمیته مرکزی. اولین نسخه همراه با یادداشت رفیق مولوتوف به رفیق س (سیلین) فرستاده شد.)
(نسخه اصلی : شش رونوشت چاپ شد، نسخه جدیدتر : سه رونوشت چاپ شد)
( دست نوشته به  رفیق استالین)

1- به  رفیق مولوتوف
2- به رفیق  بریا
3- به  رفیق مالنکوف
4- به  رفیق دکانوزوف {به صورت دست نویس در نسخه جدید تر}
5- به رفیق پانیوشکین {میان نام های گیرندگان ذکر شده در نسخه جدیدتر نیست}
6- او/اس  {میان نام های گیرندگان ذکر شده در نسخه جدیدتر نیست}
7- دستنوشته ) به رفیق میکویان)
8- دستنوشته ) به رفیق ژدانوف)

به فیلیپوف(استالین)

در تاریخ 22 دسامبر ، مصوبه جلسه نمایندگان اقشار مختلف مردم گیلان از رشت دریافت شد که به امضای نمایندگان رعایا و دهقانان ، ملاکین ، طبقه روشنفکر و سازمان محلی حزب توده رسیده بود. اغلب روزنامه های چپگرا این مصوبه را در تاریخ 24 ، 25 و 26 دسامبر منتشر کردند. این مصوبه مطالبات زیر را در بر می گرفت : تبعید سید ضیاء ، تاسیس یک رژیم دموکراتیک ، تحت پیگرد قرار گرفتن دزدان و رشوه گیرندگان از دستگاه دولتی ، ایجاد انجمن های ایالتی و ولایتی و اختصاص 50 درصد از مالیات جمع اوری شده در استان (گیلان – مترجم) به موسسات و نهادهای محلی. مصوبه به شاه ، مجلس و دولت تلگراف شد. درتلگراف به این مسئله اشاره شده بود که در صورت عدم پاسخ به مطالبات طی 10 روز،  (آنها خود – مترجم) اقدام عملی را آغاز خواهند کرد. کمیته ای هشت نفره برای رهبری جنبش انتخاب شد. تردیدهایی در کمیته مرکزی حزب توده در رابطه با گسترش جنبش در گیلان بروز می کند. یک ماه پیش با دستور کمیته مرکزی رضا روستا به تبریز رفته بود و در آن جا میرزا ابراهیموف و پیشه وری به وی پیشنهاد دادند که فورا اقدامات عملی را در گیلان آغاز کند و نقشه و برنامه فعالیت را نیز طراحی کردند. هنگامی که روستا مرا از این مسئله مطلع نمود ، من پيشنهاد دادم که فورا همه چیز را به رفقای ما در هیئت نمایندگی (سفارت شوروی – مترجم) گزارش کند. درآن جا آنها به او (روستا – مترجم) گفتند هیچ دستورالعملی درموردچنین عملیاتی در گیلان وجود ندارد و برعکس ، چند روز بعد این رفقا پیشنهاد دادند که حزب توده افراد خود را به مازندران و گیلان بفرستد تا مانع فعالیت های زودهنگام کارگران محلی شوند. روستا و کامبخش رفتند. ماموریت انجام شد. چند روز بعد در بازگشتشان جلسه ای باحضور نمایندگان اقشارمختلف مردم در گیلان برگزار شد ، اولتیماتومی به تصویب رسیده و به دولت ارسال شد و هم چنین کمیته ای ایجاد شد. اگرچه اولتیماتوم به امضای مسئولان محلی حزب  توده رسید ،  اما کمیته مرکزی حزب توده از تدارک این جلسه مطلع نبود.

بزرگ علوی در همان زمان بازگشت ، میرزا حسن اوف و پیشه وری به او گفتند که (آغاز – مترجم) فعالیت در گیلان ضروری است و این که آنها این کار را به روستا سپرده بودند اما او در خواب بود. علوی پاسخ داد که می داند که هیئت نمایندگی پیشنهاد فعالیت درگیلان را نداده اند. سپس میرزا حسن اوف گفت که خود او دست به کار میشود اما باید ابتدا اجازه گرفت. هر دواین مسائل دوباره باعث سردرگمی در کمیته مرکزی حزب توده شد. مسئولان کمیته مرکزی  می گویند که اگر قرار است عملیات در گیلان اغاز شود و کمیته ای تشکیل شود و به آنها حتی در باره این مسئله اطلاعاتی داده نشده ، پس واضح است که  آنها (کمیته مرکزی حزب توده – مترجم) مورد اعتماد نیستند. آنها نمی دانند باید چه نقشی در این جنبش بازی کنند. من رفقایمان در هیئت نمایندگی را از این مسئله آگاه کردم. نفر دوم قول داد همه تردیدهای اعضای کمیته مرکزی را برطرف کند و اظهار داشت که جنبش در گیلان تحت کنترل ماست و هیچ گونه سوء تفاهمی با کمیته مرکزی وجود ندارد.

کوزلوف

دسته‌ها:رنگارنگ