Islam Ansiklopedisi 35 ciltte ve online

آخر هفته گذشته تالیف 35-مین و آخرین جلد «دائره المعارف اسلامی» ترکی تمام شد و  2000 مولف اکثرا ترک که از سال های 1980 روی آن کار میکنند یک نفس راحتی کشیدند. آنلاین هم اگر بروید میتوانید به همه بیش از 15 هزار مدخل این دائره المعارف دسترسی پیدا کنید. آدرس اینترنتی:
IslamAnsiklopedisi.info
مثل همه دائره المعارف های اسلامی این اثر هم حاوی زمینه های گوناگون دنیای اسلام از جمله تاریخ، جغرافیا، علوم، فلسفه، زندگی اجتماعی، شخصیت ها و غیره است. توصیه میکنم کسانی که ترکی بلدند به آن در صورت احتیاج مراجعه کنند. اقلا بعنوان یکی از منابع.

اولین دائره المعارف بزرگ اسلامی در سال های 1920 در موسسه «بریل» شهر لیدن هلند شروع به چاپ شد که مرجع اصلی دانشمندان شرقشناس بود و ماند. سال ها بعد ترجمه ترکی آن هم (البته با ترکی کمی قدیمی که معاصرین ترکیه در فهمیدنش مشکل دارند) چاپ گردید.

اما در ایران این دائره المعارف اصلی به فارسی ترجمه نشد. زمان شاه استاد احسان یار شاطر شروع به انتشار دائره المعارف ایران و اسلام کرد که در نیمه راه رها شد اما استاد یار شاطر همین برنامه را به زبان انگلیسی و تحت عنوان
Encylopaedia Iranica
در آمریکا ادامه داد که بخشی ار آن ترجمه آنسیکلوپدی لیدن و بخشی دیگر علاوه های مولفین جدید تراست. این دائره المعارف که تا کنون بیش از 1300 دانشمند در آن نوشته و به عنوان ویراستار کار کرده اند، قرار است به صورت چاپی 45 جلد داشته باشد که تا کنون تنها 15 جلد آن به چاپ رسیده است. «ایرانیکا»  در ابنترنت هم به طور مجانی و بدون نامنویسی قابل دست رسی است.
در خود ایران یک «دائره المعارف بزرگ اسلامی» به کوشش 400 استاد و تحت سرپرستی استاد سید کاظم موسوی بجنوردی در سال 1362 بنیاد گذاشته شد که هنوز کار تالیف آن به اتمام نرسیده است.
دائره المعارف بزرگ اسلامی
که البته این اثر هم تا جائیکه آماده شده آنلاین قابل دسترسی هست (لینک بالا).

——————

از پی آخرین مقاله های من در سال 2014 از جمله «رساله ژان اوبن در باره زبان آذربایجان 350 سال پیش» برخی سوال کرده اند که در باره اینکه  زبان آذربایجانیان تا پیش از آمدن سلجوقیان و ترکمانان و مغول از قرن یازدهم تا 16 ام میلادی فارسی  و زبان شفاهی مردم لهجه شمالغربی ایرانی یعنی آذری و تالشی بوده چرا همه اش از منابع خارجی شاهد و دلیل می آورم، به این دوستان نوشتم:

علاقمندانی که منابع خارجی و حتی ترکی را نمی پسندند، لابد منابع ایرانی را خیلی کمتر خواهند پسندید. منابع من اتفاقا اکثرا ترکی و چاپ ترکیه هستند. تاریخ ایران و یا تاریخ اسلام کمبریج هم هست. مثلا آنسیکلوپدی بریتانیکا را ببینید
… The Arabs controlled Azerbaijan from the 7th century until Turkish nomads overran it in the 11th century. Thenceforth the inhabitants of the region were Turkish speakers. The region was overrun by the Mongols in the 13th century, and, under the ruler Hülegü, Azerbaijan became the centre of a Mongol empire extending from Syria on the west to the Oxus River (now Amu Darya) on the east. Tabrīz, the region’s largest city, was the capital of this empire and became a centre of cultural and commercial life..
منبع: Encyclopedia Britanica

و یا کتاب واقعا همه جانبه کامران گورون را بخوانید که بعضی ها میگویند پان ترکیستی هست ولی بنظر من بسیار همه جانبه است:

Kamuran Gürün: Türkler ve Türk Devletleri Tarihi, İstanbul, 1984, p 300

و یا استاد فاروق سومر: نقش ترکان آناطولی در تشکیل و توسعه دولت صفوی، تهران 1371اصل ترکی:

Faruk Sümer: Safevi Devletinin Kuruluşu ve Gelişmesinde Anadolu Türklerinin Rolü, Ankara 1999

مرحوم سومر که استاد بنده هم در دانشگاه آنکارا بود و البته خیلی «تورکچو» هست اما بسیار دانشمند با ارزشی است. که البته من هر دو این کتاب ها را منبع داده ام که همان حرف را میزنند که ترکی شدن از زمان سلجوقیان شروع شده.

اين هم يك منبع اصلى ايرانى كه دوستان خواسته بودند:
Encyclopaedia Iranica: Azeri belongs to the Oghuz branch of the Turkic language family. In the eleventh century the “Tūrān defeated Ērān” and a broad wave of Oghuz Turks flooded first Khorasan, then all the rest of Iran, and finally Anatolia, which they made a base for vast conquests. The Oghuz have always been the most important and numerous group of the Turks; in Iran they have assimilated many Turks of other origins and even Iranians…

که دیگر ترجمه اش نمیکنم. منبع:
Encyclopedia Iranica

حتی خلاصه ای که استاد جواد هیئت مینویسند این است که می گویند که اکثریت دانشمندان غربی و ترکیه و «بعضی آذربایجانی ها» همان نظریه ترک شدن آذربایجان در قرن های 11-13 را باور دارند، اما چند نفر در آذربایجان قفقاز (مانند دمیرچی زاده و طبیعتا زهتابی) می گویند قبل از میلاد هم آذربایجان ترک شده بود
http://www.bilinmeyenturktarihi.com/…/azerbaycanin…
Azerbaycan Türkçesinin teşekkül tarihi veya genel halk dili şeklini alması
Azerbaycan’ın Türkleşmesiyle ilgilidir; fakat, onunla çağdaş değildir. Bu dilin ne
zaman genel halk dili olarak vahit bir dil şeklini alması konusunda dilci ve tarihçiler
arasında fikir ayrılığı bulunmaktadır. Batılı Türkologlar, Türkiye ve bazı Azerbaycan
âlimleri (Z. Velidi Togan, M. Ergin, E. S. Sumbatzade vb.) Azerbaycan’ın 11-13.
yüzyıllarda Türkleştiğini ve Türk dilinin de bu asırlarda genel halk dili hâlinde
oluştuğu fikrini savunmaktadırlar. Fakat, Kuzey Azerbaycan ve Rus müelliflerinden
birçoğu (E. Demirçizade, T. Hacıyev, N. Hudiyev, M. İsmailov vb.) Türklerin hatta
Milattan önceden Azerbaycan’da yaşadıklarını ve Azerbaycan halkının 3-7.
yüzyıllarda Türkleştiğini ve dilimizin de 7-8. yüzyıllarda teşekkül ettiğini ileri sürmektedirler
منبع:
Azerbaycan’ın Türkleşmesi ve Azerbaycan Türkçesinin Teşekkülü

من چون دیدم دائره المعارف اسلامی ترکیه هم تمام شده و آنلاین هم هست در مدخل «آذربایجان» به همین قسمت تاریخ نگاه کردم. این هم از «دائره المعارف اسلامی» ترکی (ترکیه) که هفته پیش با 35 جلد تالیفش به پایان رسید و اتفاقا آنلاین هم قابل دسترسی است. مدخل «آذربایجان» این اثر را مرحوم آکادمیک آذربایجان قفقاز ضیا بنیادوف نوشته که من از آکادمی علوم آذربایجان در باکو ایشان را می شناختم. در بخش تاریخ البته اول یک جمله «تعارفی» وجود دارد که میگوید «آذربایجان اگرچه در دوره های هون ها، گوک تورک ها و خزر ها تحت کنترل ترک ها بود (! که درست نیست) اما ترک های مسلمان به این منطقه قبل از استقرار سلجوقیان یعنی بعد از سال 420 هجری (1029 میلادی) آمدند…
Azerbaycan her ne kadar Hunlar, Göktürkler ve Hazarlar zamanında Türkler’in kontrolünde kalmış ise de müslüman Oğuzlar (Türkmenler) bölgeye Selçuklu Devleti’nin kuruluşundan önce 420’den (1029) itibaren gelmeye başlamışlardır. Selçuklu Sultanı Tuğrul Bey Azerbaycan’a düzenlediği ilk fetih teşebbüslerinden bir sonuç alamamakla beraber daha sonra bizzat katıldığı seferler sonunda bölgeye hâkim olmuştur (1054). Tuğrul Bey’in ölümünden sonra Alparslan hemen hemen bütün Azerbaycan’ı Selçuklu İmparatorluğu’na kattı
منبع:
İslam Ansıklopedisi

البته میدانیم که هون ها، گوک تورک ها (!) و خزر ها آذربایجان را تحت کنترل خود نداشتند. هون ها از بالای سر ما گذشته اند و نفوذ چندانی به ایران و آذربایجان نداشتند. زمان ساسانیان با خزر ها جنگ و گریز زیاد شده و خزر ها به شمال قفقاز تاخت و تاز کرده و حتی تا بعضی مناطق آذربایجان قفقاز آمده بعد عقب نشینی کرده اند، اما آذربایجان را «کنترل» نکرده اند. گوک تورک ها هم که اصلا و اساسا به جغرافیای آذربایجان و قفقاز ربطی نداشتند، بلکه در آسیای میانه، در منطه ای شامل بخش هایی از چین، مغولستان و قرقیزستان کنونی بودند.

551-572 Göktürk Kağanlığı

حیطه جغرافیائی امپراتوری گوک تورک

دسته‌ها:زبان و ادبیات