در اسناد سابقا سرّی وزارت خارجه آمریکا که مربوط به دوره پیشه وری میشود اطلاعات جالبی در مورد این برهه تاریخ ایران و آذربایجان نهفته است. این اسناد مانند همه اسناد محرمانه وزارت خارجه که همگی در سرلوحه شان مُهر «سرّی» دارند بعدا مشمول مرور زمان شده در دسترس عموم قرار گرفته اند (تمام اسناد در این لینک). بخش بزرگ این اسناد در دانشگاه ویسکنسین آمريكا دیجیتالی شده و از طریق اینترنت هم قابل مطالعه و حتی چاپ است. اکثر این اسناد نامه های رد و بدل شده بین سفارت های آمریکا و مركز وزارت خارجه در واشنگتن هستند. در رابطه با ایران این نامه ها شامل مکانبات بین سفارت آمریکا در تهران و کنسولگری آمریکا در تبریز و یا سفارت آمریکا در مسکو و مرکز وزارت خارجه در واشنگتن است.

یکی از اسناد تلگرافی است از تاریخ هشتم ژانویه 1946 از سفارت آمریکا در مسکو به واشنگتن که یک مقاله خبرگزاری شوروی تاس را نقل میکند که از تبریز مخابره شده است. مقاله در باره ملاقات معاون کنسول آمریکا در تبریز «روسوو» و سید جعفر پیشه وری «نخست وزیر حکومت خود مختار آذربایجان ایران» است. مقاله تاس میگوید که «آقای روسوو در شخص نخست وزیر از حکومت ملی آذربایجان ایران استقبال نمود» طبق همین گزارش خبرگزاری شوروی کنسول آمریکا میگوید که راه مذاکره حکومت تبریز با تهران بهتر است باز باشد و پیشه وری جواب میدهد این تهران است که راه مذاکره را بسته است. روسوو میپرسد اگر شاه خودمختاری آذربایجان ایران را قبول کند پیشه وری چه عکس العملی نشان خواهد داد و پیشه وری  جواب میدهد که «قبول کردن» خود محتاری «مسئله کوچکی» است و «مهم آنست که برای حفظ خودمختاری ضمانت داده شود». طبق گزارش سفارت، مقاله خبرگزاری تاس با این جمله تمام میشود که روسوو «قول هر گونه پشتیبانی از حکومت ملی آذربایجان ایران» را (به پیشه وری) داد.

طبیعتا معلوم نیست مندرجات مقاله تاس تا چه حد مطابق واقعیت بوده است ولی بهر حال از نظر تاریخی این سند (برای اصل انگلیسی اش اینجا را کلیک کنید) حائز اهمیت است.

از دو سند جالب دیگر اولی نامه سفیر آمریکا در تهران جورج آلن به وزیر خارجه آمریکا جیمز بیرنز (15 مه 1946) یعنی زمانی است که هنوز حکومت پیشه وری بر سر قدرت است و سند دوم نامه بیرنز به آلن از 20 دسامبر 1946 یعنی بعد از سقوط پیشه وری است (اصل انگلیسی این دو نامه در این لینک) در نامه سفیر آمریکا گزارشی از ملاقات قوام با سفیر داده میشود که در آن قوام به سفیر میگوید که تهران برای پیشگیری از اعلام استقلال حکومت پیشه وری از ایران و لغو سلطنت (در آذربایجان) باید دادن امتیازاتی را قبول کند چونکه «اگر چنین نشود شاید استان های دیگر و حتی خود تهران در رابطه با سلطنت دست به اقدامان مشابهی (مانند آذربایجان) بزنند.» قوام به سفیر آمریکا میگوید که شاه با دادن هر امتیازی به پیشه وری که ورای برنامه هفت ماده ای از پیش اعلام شده باشد مخالفت میکند . قوام میگوید او به پیشه وری نگفته است که شاه با دادن امتیاز مخالف است اما سفیر  علاوه میکند که او در این مورد شک دارد. سفیر آلن اضافه میکند که قوام شاید به پیشه وری مستقیما در باره مخالفت شاه چیزی نگفته ولی احتمالا طوری حرف زده که پیشه وری بفهمد که او یعنی قوام موافق یک راه حل است اما شاه مخالفت میکند.

ميدانيم كه تصور حاكم حكومت فرقه دمكرات و مشخصا خود پيشه ورى اين بود كه شخص قوام مانع اصلى بر آورد شدن خواستهاى فرقه بود.

سند سوم یعنی نامه وزیر خارجه بیرنز به سفیر آلن که مدت کوتاهی بعد از سقوط پیشه وری نوشته شده اظهار امیدواری میکند که اکنون که حکومت ایران حاکمیت خود را در آذربایجان دوباره برقرار کرده است دولت قوام رفتار آشتی جویانه ای با مردم استان در پیش خواهد گرفت و از اقدامات انتقام جویانه بر ضد روس ها، آذربایجانی ها و کُرد ها پرهیز خواهد نمود.

دسته‌ها:از ۲۱ آذر تا ۲۱ آذر

برچسب‌ها:قوام, پیشه وری, اسناد سفارت آمریکا, شاه