صو
در میان کتاب های قدیمی ام باز این نوشته آلمانی آقای منوچهر امیرپور اهرنجانی را با تیتر «لهجه آذربایجانی شاهپور – واجشناسی و ریخت شناسی»  یافتم که هر از گاهی نگاهی به فصلی از آن میکنم. حتما خیلی ها این کتاب را نمیشناسند – حق هم دارند چونکه اولا موضوعش طوریکه با تعبیر تخصصى زبانشناسی میگوئیم واجشناسی و ریخت شناسی و یا فرنگی اش را اگر بگوئیم فونولوژی و مورفولوژی است، ثانیا به زبان آلمانی است (و نه فارسی و یا انگلیسی) و ثالثا در باره یکی از لهجه های ترکی آذری ایران است که در سلماس کنونی و شاهپور سابق رایج است.

واجشناسی و آواشناسی حوزه تخصصی من در زبانشناسی بود که یکی از سه رشته تحصیلی ام بشمار میرفت. از جدائی از کار دانشگاه بیش از 25 سال میگذرد اما هنوز هم به زبانشناسی و هم بخصوص واجشناسی، آوا شناسی و مورفولوژی علاقه خاصی دارم. آقای امیرپور را نمیشناسم ولی این کتاب بررسی بسیار جالبی از واج های ترکی سلماس است. واج و یا فونم به آوا های تمایز دهنده معنا مانند «سین» و «ميم» در لغات «سرد » و «مرد» گفته میشود. خوب، این موضوع را همینجا قیچی کنیم و گرنه حوصله تان سر میرود.

در بخش واجشناسی صامت ها، مصوت ها، ترکیبات تشدیدی، مصوت ها و صامت های مرکب، تغییرات واج ها در محیط های گوناگون (آخر هجا و غیره)، و در بخش ریخت شناسی و یا مورفولوژی تغییرات واجشناسی و آواشناسی در صورت تغییرات ریختی کلمه مانند صرف فعل، اضاف شدن یک و یا چند پسوند و غیره، انواع کلمات ، کلمات مرکب و غیره و در ضمن ویژگیهای فراواجی (مانند تاکید و تون جمله) بررسی میشود و در همه این موارد طرز تلفظی اساس گرفته میشود که در سال های 1970 میلادی (قبل از 1350 شمسی) در سلماس و یا شاهپور رایج بود. فکر نکنم کس دیگری کار علمی مشابهی کرده باشد. اساس تئوریک این تحققیق بر «مکتب استروکتورالیسم» (ساختارگرائی) زبانشاسی استوار است که مهمترین نماینده و محقق آن نیکلای تروبتسکوی بود. در ایران این مکتب را استاد محمد رضا باطنی به اهل دانشگاه معرفی نموده است. آقای امیرپور در مقدمه خود لهجه شاهپور (سلماس) را جزو گروه لهجه های حوزه دریاچه ارومیه (رضائیه سابق) شمرده و لهجه های ترکی آذری را به این بخش ها تقسیم کرده است:

1. لهجه های شرقی (دربند، قوبا، شماخی، باکو، لنکران)

2. لهجه های غربی  (قزاخ، لهجه آیروم، لهجه بورچالی)

3. لهجه های شمالی (زاکاتالا، نوخا)

4. لهجه های جنوبی (ایروان، نخجوان، اردوباد)

5. لهجه های مرکزی (گنجه، شوشا)

6. لهجه های آناطولی شرقی (ارضروم)

7. لهجه های قشقائی و عیناللو

8. لهجه های عراق شمالی

9. لهجه های تبریز

10. لهجه های دریاچه ارومیه (رضائیه سابق)

دسته‌ها:زبان و ادبیات

برچسب‌ها:منوچهر امیرپور اهرنجانی, واجشناسی, سلماس, شاپور