بخصوص در شبکه های اجتماعی، ولی در ضمن در خیلی سایت ها و روزنامه ها از این حرف ها و گزارش های جنجالی زیاد است که یکباره هو می اندازند که: وای بیائید، فلان کس فلان حرف را گفت و یا فلان کار را کرد. فلان کشور مشغول بهمان کار است و یا فلان دولت میخواهد بهمان کار را بکند. وقتی چک میکنید که واقعا این خبر و یا گزارش درست است یا نه معلوم می شود که خیلی از این به اصطلاح «خبر» ها ناقص، کهنه، نامربوط و یا کلا بی اساس و جعلی است.

گروه ها و یا اشخاص جداگانه، نمونه های کشتار مردم بی دفاع در فلان جای آفریقا را همچون «نسل کشی» فلان قوم و گروه دینی در آسیا جا می زنند و از اینهمه دروغ و بهتان که با وسایل مدرن تکنولوژی (مخصوصا تحریف صدا، تصویر و آمار و اطلاعات) برای خلق ساده لوح و بی خبر از همه جا قابل قبول تر شده اند، برای جا انداختن «واقعیت های دروغین» خود استفاده می نمایند.

پنج معیار روزنامه نگاری هست که شما هم میتوانید در مورد هر خبر و گزارشی از آن استفاده کنید تا به دام این گونه خبر های «کشک» نیافتید:

کی (چه کسی)؟ کی این حرف را گفت و یا فلان کار را کرد؟
چه (چه چیزی، حادثه ای)؟ چه اتفاق افتاد؟
کِی؟ کِی (در کدام تاریخ و روز) این حرف گفته شد و یا این اتفاق افتاد؟
کجا؟ کجا این اتفاق افتاد؟
چرا (و یا چطور)؟ این حرف گفته شد و یا این اتفاق افتاد، یعنی در کدام شرایط، گذشته و پس منظرش چیست؟

تنها در این مورد آخر است که میتوانید کمی تحلیل و یا نظر خودتان را هم وارد خبر و گزارش کنید. بقیه سوال هائی که باید جواب داده شوند، مشخص هستند و جواب مشخص می خواهند. حرف های عمومی و بیربط و مبهم در این مورد کسی را که به خبر و گزارش حرفه ای و طرز فکر و استدلال منطقی همراه با شک و سوال عادت کرده، قانع نمی کند.

این پرسش های پنجگانه را در روزنامه نگاری غرب «پنج دابل یو» مینامند:
Who?, What, Where, When? Why?

این ها را میتوان پنج معیار خبر و گزارش حرفه ای شمرد.

برعکس، موجود نبودن جواب به این سوال ها در یک خبر و گزارش هم عجالتا دلیلی است بر اینکه شما می توانید آن خبر و یا گزارش را بعنوان «کشک» دور بریزید و یا موقتا صبر کنید، منابع دیگر را جستجو کنید و بررسی نمائید تا «صحت و سُقم» این خبر را بیابید.

به نظر من یک پرسش مهم ششم هم هست: چه کسی، کدام رسانه ای این خبر را می دهد؟ کسی آن را می شناسد؟ آیا قابل اعتماد است؟ شهرت آن شخص و یا رسانه به چیست؟ تجربه بسیار مهم است. وب سایت ها و وبلاگ هائی که یکشبه درست می شوند و یعد از چند هفته و یا چند ماه کسی نمی داند چه شدند و کجا رفتند و یا صفحه های فیس بوک و «اکاونت» های تلگرام و تویتر که از سوی اشخاص بی نام و نشان و مجهول الهویه و یا با نام های قلابی ساخته می شوند و ادعاهای عجیب و غریب همراه با اتهام، دشنام، تحقیر این و آن همراه با اظهار فضل هائی که تنها نشانه جهالت مولفین آن هستند، زنگ خطری است که  در این دور و زمانه هر شخص که هنوز علاقه ای به واقعیت و نه خیال و دروغ دارد، باید نسبت به آن حساس و هوشیار باشد.

بله، با تکنولوژی مدرن امکانات دسترسی به خبر و اطلاعات به مراتب و به طور غیر قابل مقایسه ای بیشتر از پنجاه سال پیش شده است. ولیکن به کمک همین تکنولوژی، امکانات فریفته شدن به دروغ و اتهام، تبلیغات، تحریکات و فتنه انگیزی ها نیز که به صورت خبر و اطلاعات «بسته بندی» می شود، به مراتب بیشتر گردیده است، حتی بیشتر از خبر و اطلاعات موثق.

دسته‌ها:یادداشت