یکی از دوستان شعر معروفی از مرحوم میرزا علی معجز شبستری را با تیتر «الله» که در واقع شکوه نامه مفصلی است در فیس بوک گذاشت و دوست دیگری گله کرد که شعر ترکی است و او این شعر را نمیفهمد. بنده قول دادم «ترجمه آزادی» از آن شعر بکنم. بعد واقعا حیفم آمد ترجمه بصورت نثر کامل باشد. به مصداق مثل ترکی آذری («شاعر دیی سن، دابان سورانسان، چوخ چوخ دانيشيب آدام يورانسان»!) از یکی دو مثقال شاعری که از جوانیم مانده استفاده کرده فقط بخشی از آن شعر را در اینجا ترجمه کردم که امیدوارم مورد پسند دوستان واقع شود و کم و کسرش را بر من ببخشند. طوری که عرض کردم این فقط ترجمه بخشی، شاید فقط یک چهارم شعر است. ابتدا اصل شعر:

الله

دیوان معجز شبستری، جلد اول، صفحۀ 115

بیر آز ایستر آییلا ملت ایران الله
دستی یورغانی چکر باشینا مُلّان الله

یاتدی نادان، قویوب سجدیه باشینی آخوند
دئدی: ای جسمیمه جان، دردیمه درمان الله

یارادیبسان منه یا رب نه حمل حیوانلار
مینمه سی، سورمه سی، یوک چاتماسی آسان الله

عقل وئرره م دییه وعد ائتدی بو بی عقله خدا
بیلمیرم نولدی سورا اولدی پشیمان الله

دییسن ائتمه نظر عارض خوبانه طرف
نیه بس خلق اولونوب بو گوزل انسان الله

یارادیبسان علفی تا ایده خوراک حیوان
خلق ایدیبسن گلی تا ایلیه انسان الله

گلشن حسنی ائدیب خار شریعت غارت
گورنه پیس حاله قالیب سیب زنخدان الله

کاش سنده اوشییدین بئله مخلوق کیمی
تا بیلیدین نه چکیر قیش گونی عریان الله

دمیرم بو لوته بیر دست لباس ایله عطا
ایکی آرشین شیله ویر ایلیه تومان الله

ویرمیسن بو آجا اوتوز ایکی دیش مثل صدف
اولماسا دن نیه لازم دی دگیرمان الله

گورسه نیر دایرۀ عصمتی بو عاجزه نین
گولمه ییم من نیجه ای خالق منان الله

کون حوایه باخیب گولدی تمام حوریلر
چون سویوندیردی اونی خازن رضوان الله

باغ رضواندان ئوتوردون ائشیگه تومانچاق
کاش آدم یمیییدی ایکی بوغدان الله

نه گنه صاحبیدی بو ایکی یاشیندا اوشاق
قارنی آج، پالتاری یوخ، آی سنه قوربان الله

بورکی یوخ، باشماغی یوخ، پیکری عریان بیکس
دولانیر کوچه و بازاری پریشان الله

سنی رزّاق بیلیب، اَکدی بونی بیچاره کیشی
بیلمدی آخر آجندان ویره جک جان الله

ای ویرن بیر صلواته ایکی مین قصر طلا
ایوین آباد اولا ای صاحب احسان الله

او عمارتلری سات توک فقرانین جیبینه
وئر او پولدان منه ده بیر ایکی تومان الله

ایکی بوغدان ییب آدم ایکی مین ایل اوّل
هله ده ایلیری رسوای اونی قرآن الله

ایسته ییردی بیری مسجدده خدادن یورغان
گوردوم آغلار، دییه ر: ای قادر منّان الله!

دیدیم آخماق کیشی گونده سنه بیر دانه لاواش
ویره بیلمز، نئجه ویرسین سنه یورغان الله

یا گرک قویمیاسان آدیوی رحمان رحیم
یا گرک ایلیه سن عدلیله دیوان الله

بالی خلق ایله میسن یوخسولی چاتداتماق ایچون
دوزدی بو سوز دیمیرم من سنه بهتان الله

اللی یاشیدی رحیمین یمه ییب بیر یول بال
ایلده یوز یول یه ییر اما حاجی رحمان الله

معجزین بار ستم قامتینی ایتدی کمان
ئولدیم آخر یره گلسین گوروم آرخان آلله

و حالا ترجمه بخش کوچکی از این شعر:

الله

هر لحظه که میخواهد بیدار شود ملت
ملّات لحافی را رویش کشد آن ساعت

آخوند کُند سجده، چون خواب رود نادان
گوید که تو، ای خالق، ای درد مرا درمان!

صد شکر، بما دادی، به به عجب انسانی!
احشام سوار و بار، بسیار به آسانی!

عقلت دهم ای بی عقل، گفتاش نخست ایزد
چون گشت، نمیدانم، زان حرف که اول زد!

هیهات، نکن، گوئی، چشمی به رخ خوبان
پس بهر چه آرستی زیبا تو رخ انسان؟!

روئید گیاه سبز تا بهره بَرَد حیوان
آن عطر گل و ریحان، تا بو بکشد انسان

گلگشت بهار عمر پاماله و ویران شد
بنگر که چه تقدیری بر سیب زنخدان شد

معجز، ستم گردون، افزون شده و کُشت اش
خواهم که سبب کارش ، چون قوس شود پُشت اش !

شاعر معروف شبستری میرزا علی معجز (1252-1313) که همیشه کمبودی های اجتماعی و خرافات دینی و فرهنگی را به تازیانه شعر طنز آمیز خود می گرفت، یکی از شعرای معدود دوره پهلوی است که تمام اشعار خود را به ترکی آذری نوشته است. او که مدتی طولانی در استانبول کار کرده و به ترکی استانبولی هم آشنابود، سنت طنز انتقادی میرزا علی اکبرصابر و جلیل محمد قلی زاده در مجله «ملا نصرالدین» را ادامه می داد و بخصوص در زمینه تنقید خرافات دینی آشکار زبان و تا حدی هم تند گو بود.

—————————————–

در ضمن بخوانید: حمام خزینه سی – خزینه حمام

دسته‌ها:رنگارنگ, زبان و ادبیات

برچسب‌ها:معجز شبستری