خانه › تاریخ › نخیر، این، طاهره قره العین نیست

نخیر، این، طاهره قره العین نیست

بدست Abbas Djavadi on 06.01.2022

بسیاری از کسانی که تا حدی با دنیای کتاب و مجلات آشنایی دارند، فکر می کنند که عکس بالا متعلق به فاطمه برغانی قزوینی معروف به طاهره قره العین (احتمالا 1230-1268 قمری) شاعر، خطیب، عارف و شورشگر مذهبی و اجتماعی دوره قاجاراست. اما این تصور نادرست است. این تصویر از سلسله کتاب هایی فرانسوی به نام «سیاحت دور دنیا» (1) چاپ 1884 پاریس برگرفته شده و متعلق به سفرنامه «مادام ژان دیولافوا» می باشد که در سال های 1881 و 1882 همراه با همسرش مارسل چند بار به ایران و از جمله به استان فارس و شهر شیراز سفر نموده بود. سفرنامه های مزبور به صورت کتاب های مجلد در اواخر قرن نوزدهم در پاریس به چاپ رسیده اند. سفرنامه فارس در دوبخش به چاپ رسیده و در کنار شرح سفر، شامل نقاشی های دقیق و زیبای قلم سیاه نیز هست. تکنیک این نقاشی آن بوده که خانم دیولافوا خود در ضمن سفر به فارس عکس های مربوط به این سفر را با یک دستگاه عکس برداری (دقت: در سال 1881 یا 1882) گرفته و با خود به پاریس آورده است. در پاریس چند تن از استادان نقاشی و چاپ گراور بر اساس این عکس ها و مشورت با خانم دیولافوا این نقاشی ها را انجام داده و برای چاپ آماده نموده اند. همه این نقاشی ها به صورت حیرت انگیزی ریزکارانه و موشکافانه هستند. زیر عکس فوق این توضیح نوشته شده است: «یک دختربچه بابی – طرح آدرین ماری بر پایه عکاسی خانم دیولافوا.»

ظاهرا عکس فوق تصویر یک دختر جوان ناشناس بابی در شیراز است و نه طاهره قره العین. منطقی هم نمی بود که چنین ادعایی مطرح می شد، زیرا هنگام عکس برداری و به تصویر کشیدن این عکس (در سال های 1880) از اعدام طاهره قره العین (1852 م.) تقریبا سی سال گذشته بود.اما آنچه که این سفرنامه و تصویر نشان می دهد در ضمن آن است که در سال های 1880 م. در شیراز خانواده های بابی هنوز موجود بوده اند.

یک انگیزه این سوء تفاهم که عکس فوق منسوب به طاهره قره العین دانسته شده است شاید این باشد که در همان صفحه ای که عکس مزبور چاپ شده، خانم دیولافوا در باره جنبش باب و طاهره قره العین هم اطلاعات داده، اما ادعا نکرده و ننوشته است که این، عکس قره العین است، برعکس، در توضیح عکس نوشته شده که این تصویر «یک دختر بچه بابی» (ظاهرا ناشناس، احتمالا از شیراز) است (به متن فرانسوی صفحه 115 کتاب نامبرده در بالا دقت کنید).

در زیر عکس های دیگری از این سفرنامه مادام دیولافوا تقدیم خواهد شد. اما ابتدا چکیده ای در باره خود طاهره قره العین که عکس فوق به غلط به او نسبت داده شده است.

قره العین از نخستین مریدان جنبش سید محمد علی باب و از رهبران جریان «شیخیه» و دیرتر «باییگری» بود. او از اولین زنان ایرانی شمرده میشود که به عنوان اعتراض و به صورت علنی روبند از صورت خود گرفت و به همین جهت برخی نویسندگان او را از پیشتازان جنبش حقوق زنان شمرده اند. او از معروف ترین شخصیت های ادبی و اجتماعی زنان ایران است . اشعار آتشین و پر جاذبه ای به قره العین نسبت داده می شود که معروف خاص و عام شده، اما برخی پژوهشگران در باره صحت انتساب بعضی ازاین اشعار به طاهره اظهار تردید نموده اند.طاهره قره العین پس از ترور نافرجام ناصرالدین شاه همراه با بسیاری از سران جنبش بابیگری به اتهام «فساد فی الارض» اعدام شد.

مارسل و ژان دیولافوا به خاطر اکتشافات و حفاری های خود در فارس و عیلام باستان (کلده و شوش) شهرت جهانی یافته اند. مارسل دیولافوا (1844-1920) در سال 1885 به کمک همسرش ژان در قصر های پادشاهی داریوش یکم (بزرگ) و اردشیر یکم هخامنشی کاوش و حفاری نموده و مجموعه بزرگی از آثار باستانی را کشف نموده اند که امروزه در موزه لوور نگهداری می شود. مارسل دیولافوا دو اثر مهم از خود بجا گذاشته است: «هنر ایران باستان» (در پنج جلد، 1890-1892) و «محوطه باستانی شوش» (1890-1892) که به زبان های مختلف و از جمله در سال های 1330 خورشیدی به فارسی ترجمه و چندین بار چاپ شده اند. ژان دیولافوی (1851-1916) که همسرش را در مافرت های علمی و اکتشافی خود به ایران و دیگر کشورهای آسیایی همراهی کرده، سفرنامه های جالبی با عکس هایی تاریخی و بی مانند از مردم و شهرهای ایران منتشر نموده است که به تدریج در مجله «سیاحت دور دنیا» ( سال های 1880، چاپ پاریس ) و دیر تر به صورت کتاب های مجزا به چاپ رسیده اند. «سفرنامه» مادام دیولافوا در سال های 1330 خورشیدی به فارسی ترجمه شده و بار ها چاپ شده است.

و اما عکس های دیگری از کتاب «سیاحت دور دنیا» (پاریس، سال 1884). ابتدا صفحه نخست کتاب: