بعد از سه و نیم سال کورس و مطالعه و نوشتن و پرس و جو و تصحیح و بازنویسی، این کتاب به صورت دیجیتالی (پی دی اف) منتشر شد. متن کامل کتاب را میتوانید به طور رایگان با یک کلیک روی تصویر بالا دانلود کنید. دانلود، آزاد و رایگان است به شرط اینکه به فروش نرسد و به طور چاپی یا کاغذی منتشر نشود. حق انتشار چاپی محفوظ است. موسسه های انتشاراتی که با وجود نشر دیجیتالی کتاب مایل به چاپ کاغذی آن هستند، میتوانند با من از طریق جی میل تماس بگیرند.

Djavadi.Abbas@gmail.com

مقدمه کتاب:

خوانندگان گرامی،

آنچه که در صفحات بعد خواهید خواند، نتیجۀ مطالعات سه  ساله، انتخاب، ترجمه و نقل به مضمون ده ها کتاب و رسالۀ اصلی، جدید و معتبر دانشگاهی در حوزۀ «باستان شناسی ژنتیک»[1] است. یعنی در واقع من نه نویسندۀ اصلی این کتاب، بلکه بازگو کنندۀ آن آثار و نوشته ها هستم. عنوان و مشخصات تقریباً همۀ منابع استفاده شده را در زیر نویس های همین کتاب ذکر کرده ام. منابع اصلی مورد استفادۀ من در این کتاب عبارتند از:

 «تاریخ و جغرافیای ژن های انسان»[2] (1994) نوشتۀ ژنتیک شناس معروف بین المللی، استاد و مدیر سابق پژوهشکده های باستان شناسی ژنتیک در ایتالیا، کمبریج (بریتانیا) و استانفورد (آمریکا)، پروفسور لوئیجی کاوالی-اسفورزا . کتاب مزبور مانند یک آنسیکلوپدی مدرن علم ژنتیک، باستان شناسی، زبان شناسی و تاریخ نوشته شده  است.  در این کتاب، اثر نامبردۀ کاوالی-اسفورزا به صورت

Cavalli-Sforza, et al: History and Geography

 مشخص شده  است. کتاب دوم استاد کاوالی-اسفورزا با عنوان «ژن ها، مردمان و زبان ها»[3] (2001) است . این کتاب که کاوالی-اسفورزا با همکاری ده ها پژوهشگر و کارشناس باستان شناسی، ژنتیک و زبانشناسی به قلم آورده است، به صورت زیر نشان داده شده است:

Cavalli-Sforza: Genes, Peoples

در این دو اثر، چکیدۀ ده ها سال پژوهش این دانشمند و ده ها پژوهشگر دیگر دانشگاه های مختلف و معروف را می بینیم که، به نوعی، تاریخ صد هزار سال گذشتۀ انسان است. کاوالی-اسفورزا جزو نخستین کسانی است که کوشش میکند به این پرسش ها پاسخ های علمی پیدا کند: ژن های «انسانِ از نظر آناتومی مدرن کنونی» (یعنی با وزن مغز و بیولوژی کنونی) تا چه اندازه گویا و راوی انسان های اولیه است؟ انسان ها در طول تاریخ، کدام تحول ژنتیکی  را پیموده اند و در نسل های آینده  کدام تحول ژنتیکی انسان ها محتمل است؟

کاوالی-اسفورزا جزو سرشناس ترین دانشمندانی است که با استفاده از دانش، تجربه و تکنولوژی ژنتیک، مهاجرت های انسان ها در طول دوران پیشاتاریخ را پیگیری نموده است. او با این روش سعی کرده نشان دهد که گروه های انسان ها ابتدا در داخل آفریقا و سپس در طول مهاجرت آنان به همۀ مناطق جهان در کدام دوره ها به کجا کوچ کرده، مسکون شده، به مناطق دیگری کوچ کرده، با دیگر گروه ها اختلاط یافته و یا از بین رفته اند. در نهایت این سوال یکی از نکات دقت کاوالی-اسفوورزا را تشکیل میدهد: رابطۀ تحول ژن ها و زبان انسان ها چیست؟ این دو اثر در واقع چکیده پژوهش های علمی در حوزه های ژنتیک، مردم شناسی، پیشا تاریخ، و زبان شناسی تاریخی و مقایسه ای تا سال 2000 میلادی شمرده میشود.

کتاب جدید تری که 20-30 سال پس از درگذشت کاوالی-اسفورزا و به یک معنا «به روز رسانی» آثار او شناخته میشود، عنوان «سفر ژن های ما – سرگذشت ما و نیاکانمان» (2020) را دارد. نویسندۀ این اثر پروفسور یوهانس کراوزه، از استادان معروف جهان در حوزۀ باستان شناسی ژنتیک و مدیر «مرکز مردم شناسی ژنتیک» در «انستیتوی ماکس پلانک» لایپزیگ (آلمان)[4] است. دوست و همکار کراوزه، توماس تراپه این کتاب را از دیدگاه روزنامه نگاری و روان و همه فهم بودن این موضوع پیچیده و علمی، بازنگری نموده است. کتاب مزبور به آلمانی تالیف شده و به چند زبان از جمله به انگلیسی ترجمه شده است. کراوزه در این کتاب نشان میدهد که انسان اولیه، به دنبال راه رفتن روی دو پای خود، از موطن اصلی خویش، آفریقا، به تمام جهان مهاجرت کرده است. او همچنین بر آن است که مهاجرت هایی که امروزه هم در دنیا شاهدش هستیم،  موتور تحول و تکامل انسان ها هستند و گذشته ای حدود 40 تا 100 هزار ساله دارند.کراوزه به این پرسش پاسخ می جوید که آیا ژن های ما انسان های دنیای کنونی، سرگذشت همنوعان ما در دنیای پیشا تاریخ، یعنی ده ها هزار سال پیش را نشان نمیدهند؟ کدام گروه ها در جریان مهاجرت های خود به «بیرون از آفریقا» به کدام مسیر ها رفته اند، با کدام گروه ها آمیزش یافته یا در افتاده اند؟ تغییر تدریجی رنگ پوست انسان ها را چگونه میتوان از روی تابلوی ژنتیکی این مهاجرت ها و تغییرات ژنتیکی آنان توضیح داد؟ تحول اینهمه زبان های رنگارنگ که امروزه به گوش ما میخورد، چه ارتباطی با آن گروه های انسان های پیشا تاریخ و مهاجرت های آنان دارد؟ زبان آن گروه ها چه بوده و چه شده که بعضی از زبان ها به یکدیگر نزدیک تر و دیگران به درجات مختلفی دور از یکدیگرند. و در عین حال سؤالی که حدود 200 سال است دانشمندان را به خود مشغول کرده است: از نظر باستان شناسی ژنتیک، تاریخ و چگونگی تشکیل خانواده های زبانی مانند «زبان های هند و اروپایی» و رابطۀ آنان با مهاجرت ها و تابلوی ژنتیکی گویشوران این زبان ها از چه قرار است؟

منبع اصلی دیگری که من برای جمع آوری این نوشته استفاده کرده ام، اثری جدید تر از کتاب کراوزه، این بار نوشتۀ دانشمند فرانسوی-اسپانیایی ژنتیک و بیولوژی، لوئیس کنتانا-مورسی با عنوان «سفری طولانی و پر ماجرا» (2024)[5] است که تحول انسان در صد هزار سال گذشته را شرح میدهد. این کتاب نیز به چند زبان از جمله انگلیسی، فرانسه و آلمانی ترجمه شده است.

به غیر از این چهار منبع اصلی، کتابی که بخصوص در زمینۀ تاریخ جوامع بشری و دلایل گوناگون بودن این جوامع از آن بسیار بهره برده ام، اثری با عنوان «اسلحه، میکرب و پولاد»[6] نوشتۀ «جَرِد دایموند» آمریکائی  از دانشگاه کالیفرنیا در لُس آنجلس است.

در نهایت از یک رپرتاژ علمی «تلویزیون دوم آلمان»[7] بسیار استفاده نموده ام که اساساً بر مصاحبه هایی با یوهانس کراوزه و همچنین دیرینه شناس معروف آلمان، پروفسور هِرمان پارتسینگر از «میراث فرهنگی پروسیا» در برلین مبتنی است.

*****

امروزه در دنیای علوم و به ویژه زیست شناسی (بیولوژی)، باستان شناسی و ژنتیک و همچنین زبان شناسی تاریخی، کسی نیست که اندیشۀ تحول طبیعی انسانِ چند میلیون سال پیش در آفریقا را به  طور جدی و علمی به چالش بکشد. به دنبال چارلز داروین (1809-1882) و نظریۀ او در بارۀ تکامل انسان، یافته ها و دستاوردهای علمی پنجاه سال اخیر آنقدر سریع و عمیق بودند که با دانش یکی دو قرن پیش انسان در بارۀ تاریخ تکامل انسان قابل مقایسه نیستند. کاوالی اسفورزا میگوید هر کدام از رشته های علمی مربوط به تاریخ تکامل انسان (مانند ژنتیک، تاریخ، باستان شناسی، زبان شناسی، مردم شناسی) بخشی از این پژوهش کلان علمی را انجام میدهد که در نهایت به یکدیگر پیوند یافته و یکجا، سرگذشت و چکیدۀ صد هزار سال پیش همۀ انسان ها را بیان خواهد نمود. حوزه های دیگر علمی مانند اقتصاد، جامعه شناسی، فرهنگ شناسی تاریخی، محیط زیست شناسی و هواشناسی تاریخی نیز سهم خود را در این پویش بزرگی که در دهه های آینده ادامه خواهد یافت، به جا خواهند آورد.

هر کدام از این شاخه های علمی تعابیر تخصصی خود را دارند که میتواند برای کتابدوستان غیر متخصص و حتی پژوهشگران شاخه های دیگر علوم چندان دقیق و روشن نباشد. اکثر مردم علاقمند، این قبیل واژگان و تعبیرهای تخصصی را درک نمیکنند، ولی این دلیل نادانی آنان نیست. تصور کنید که شما نمونه خون خود را برای آزمایش به یک لابراتوار میدهید. نتیجه آزمایش گزارشی دو یا سه صفحه ای است با ده ها تعبیر و علامت اختصار از واژگان حوزه های پزشکی، بیولوژی و شیمی. در اینجا معمولاًپزشک شما این کار را میکند و آن علامات اختصار را به زبانی ساده و قابل فهم به شما توضیح میدهد.

در هر حوزۀ دانش، مراعات کامل دقت تشخیص، واژگان تخصصی آن شاخۀ علم را لازم میدارد. اگر زیست شناس و متخصص ژنتیک از «توالی ژنتیکی» و «هاپلو گروه ها» سخن میگوید، باستان شناس تاریخی طبعا کوشش میکند که معنای این گونه تعابیر را بفهمد. اما اکثر مردمانی که به موضوع تحول و تکامل انسان علاقمندند، میخواهند بدون خسته و دلسرد کردن خود، با خلاصه قابل فهمی از مجموعه آخرین یافته های علمی موجود در سطح جهانی آن حوزه علمی آشنا شوند.

آنچه که در این سلسله گفتار خواهید خواند، کوششی در این سمت برای خوانندگان فارسی است، آن هم کوششی نه از طرف یک متخصص ژنتیک یا زیست شناسی و باستان شناسی، بلکه از سوی یک ایرانی نویسنده، مترجم و  دانش آموختۀ زبان شناسی. در این رهگذر هدف اصلی آن است که ما چکیدۀ آخرین دانش «ژنتیک جمعیتی»[8] انسان تا سال 2025 میلادی را کمی بهتر درک  کنیم و بفهمیم که جنبه های اساسی تاریخ تکامل انسان در این صد هزار سال گذشته حدوداً چه و چگونه بوده است.

در پایان کتاب تعریف برخی تعبیر های پایۀ بیولوژی و ژنتیک را خواهید یافت که در این نوشته استفاده شده است. اغلب این تعاریف نقل به مضمون از صفحه های اینترنتی «انستیتوی ملی بهداشت» ایالات متحده آمریکا است.

National Institute of Health, NIH (USA)

فهرست منابعِ مورد استفاده را در زیرنویس ها خواهید یافت.

عباس جوادی،

بهار 1404/2025

متن کامل کتاب «سرگذشت ژن ها» به صورت پی دی اف در این لینک

[1] Archaeo-genetics

[2] Cavalli-Sforza, L. L.; et al: History and Geography of Human Genes; Princeton University Press; Princeton (USA); 1994 

[3] Cavalli-Sforza, L. L.: Genes, Peoples and Languages, University of California Press, London, 2000

[4] Johannes Krause und Thomas Trappe: Die Reise Unserer Gene. Eine Geschichte über uns und unsere Vorfahren; Berlin, Ullstein 2020, 6. Auflage 2023

[5] Lluis Quintana-Murci: Eine grosse Odyssee, C. H. Beck, München 2024

[6] Jared Diamond: Guns, Germs and Steel; Norton & Co., New York (USA) 1999

[7] ZDF, TERRA: Sternstunden der Steinzeit, gesendet am 27.01.2025

[8] Populations genetics

دسته‌ها:ژنتیک, کتاب های عباس جوادی