یررسی دیگری در رابطه با تغییرات رفتاری و اجتماعی مردم پس از تغییر رژیم.

این یکی  از ظریف‌ترین و جذاب‌ترین موضوع های مربوط به تغییر انسان ها در پی تغییر یک نظام سیاسی است: پس از فروپاشی یک نظام سیاسی و روی کار آمدن یک نظام دیگر، در طرز فکر و عمل افراد آن نظام چه چیزی باقی می‌ماند؟

وقتی یک رژیم اقتدارگرا یا ایدئولوژیک (سیاست یا مذهب بخصوص) فرو می‌ریزد، نهادها، موسسه ها، وزارت ها، وزیران و مسئولان جدید می‌توانند به سرعت جایگزین شوند، صرفنظر از اینکه چقدر در حوزۀ جدید کار و مسئولیت خود دانش و تجربه دارند. اما در ذهن و عمل مردم، عادات ذهنی، ارزش‌ها و واکنش‌های اجتماعی آثار آن نظام کهنه  برای ده‌ها سال باقی می‌ماند. اینها اغلب «میراث سیاسی-فرهنگی» نامیده می‌شوند.

۱. سه لایه تغییر

لایۀ تغییر : نهادها (قوانین، احزاب، رسانه‌ها)     

     سرعت تغییر: ماه ها و شاید چند سال                  

مثال: پس از سال ۱۹۹۰، آلمان شرقی در کوتاه ترین فرصت قوانین آلمان غربی را پذیرفت. آلمان غربی در این کار به نهادهای آلمان شرقی یاری فوری و عملی نمود. اما پباده شدن این تغییرات در نهاد ها (ذهن و رفتار مسئولان نهاد ها، کمی بیشتر طول کشید، اما عملی شد.

لایۀ تغییر: اقتصاد و ساختارهای اجتماعی

سرعت تغییر: چند سال یا یکی دو دهه

مثال: گذار از اقتصاد برنامه‌ریزی‌شده به اقتصاد بازار در سراسر اروپای شرقی.

لایۀ تغییر: طرز فکر و فرهنگ

سرعت تغییر: یک تا سه نسل

مثال: بی‌اعتمادی، انفعال یا نگرش‌های اقتدارگرایانه مدت‌ها پس از آن باقی ‌ماند.

۲. ویژگی‌های معمول که همچنان پابرجا میمانند:

ویژگی پابرجا: بی اعتمادی به هر حکومت و نظام.

ریشه در نظام کهنه: حکومت دروغ گفت، جاسوسی کرد و اشخاص ناراضی را مجازات نمود.

بعداً این ویژگی چگونه ظهور میکند؟ مردم نسبت به سیاست بدبین میشوند و از شرکت در فعالیت های اجتماعی و مدنی دوری می جویند.

ویژگی پابرجا:  ترس از ابراز آشکار نارضایتی.

ریشه در نظام کهنه: ابراز روشن عقیده عواقب سنگینی داشت.

بعداً این ویژگی چگونه ظهور میکند؟ مردم ترجیح میدهند ساکت باشند یا به گونه ای پوشیده صحبت کنند.

ویژگی پابرجا:  اعتماد کم به جامعه.

ریشه در نظام کهنه: تحت نظارت بودن باعث سوء ظن همگانی شده بود.

در نظام نو این ویژگی چگونه ظهور میکند؟ ایجاد همکاری و همیاری مدنی مشکل میشود.

ویژگی پابرجا:  بدبینی، اخلاق دوگانه و ضدّ هم.

ریشه در نظام کهنه: تضاد مبان پشتیبانی از حکومت در ظاهر و مخالفت در محیط خصوصی.

در نظام نو این ویژگی چگونه ظهور میکند؟ مردم اطاعت میکنند، اما به ایدئولوژی (مذهب سیاسی) حاکم باور ندارند.

ویژگی پابرجا:  وابستگی به حکومت.

ریشه در نظام کهنه: حکومت همۀ کار، اشتغال و امنیت مردم را تامین میکرد.

 در نظام نو این ویژگی چگونه ظهور میکند؟ این انتظار که حکومت باید همه مشکلات و مسئله ها را حل کند.

ویژگی پابرجا: ابتکار ضعیف.

ریشه در نظام کهنه: نوآوری مجازات میشد، اطاعت پاداش میگرفت.

در نظام نو این ویژگی چگونه ظهور میکند؟ پرهیز از ریسک. ترس از به چشم آمدن و جلب دقت دیگران.

این موارد در کشورهای پساکمونیستی پس از سال ۱۹۸۹، جوامع پسااسلامیِ در حال گذار (مانند جنبش‌های اصلاح طلبی ایران پس از سال ۲۰۰۰) و کشورهای پسافاشیستی پس از سال ۱۹۴۵ مشاهده شد.

(ادامه دارد)

دسته‌ها:یادداشت