بعد از انتشار توافقنامه حزب دمکرات کردستان ایران و حزب کومله کردستان ایران موج انتقاد ها از سوئی و دفاعیه ها از سوی دیگر شروع شد که هنوز هم ادامه دارد. مخالفان میگویند طوری که این توافقنامه از «جنبش رهائی بخش ملت کرد» سخن میگوید و مسئله کردستان را بدون پرداختن به موضوعات ایران بررسی میکند عملا زمینه ای برای جدائی و تجزیه ایران بوجود میاورد. موافقان این توافقنامه این ادعا را تکذیب میکنند و میگویند تاکید بیش از حد بر تمامیت ارضی ایران بدون قبول «حق تعیین سرنوشت» اقوام ایران چیزی جز انکار و زیر پا گذاشتن حقوق اقوام و نادیده گرفتن دمکراسی نیست.
ابتدا ببینیم خود توافقنامه چه میگوید:

از متن:
جنبش رهایی‏بخش ملت کرد در کردستان ایران، سال‏های متمادی از مراحل متفاوت
مبارزه‏ی پرفراز و نشیب خود را طی نموده است. مقاومت ملی و فداکاری و به
شهادت رسیدن هزاران فرزند فداکار در راه اثبات هویت و حقوق سیاسی ملت کرد
که در رأس همه‏ی آنها حق تعیین سرنوشت قرار دارد، واقعیتی انکارناپذیر است.

برای مبارزه‏ی ملت کرد در عصر حاضر و در این وضعیت، هم تغییرات گوناگون
جهانی و هم تحولات اخیر خاورمیانه، همچنین توازن ابرقدرت‏ها و معادلات نوین
این عرصه، بیش از همیشه زمینه را جهت طرح خواسته‏های ملی مردم کُرد و
تأکید بیشتر بر حقوق خویش در سطح جهانی را مهیا ساخته است.
موج تغییر و دمکراسی‏خواهی فراگیر در منطقه‏ی خاورمیانه، پرتوانتر از هر
زمان دیگری پایه‏های دیکتاتوری‏ها را به سوی فروپاشی سوق داده است. دیر یا
زود دیکتاتوری جمهوری اسلامی ایران نیز، با تداوم مبارزه‏ی توده‏های مردم و
اراده‏ی راسخ مبارزان راه آزادی، غیر از گسترش بحران همه‏جانبه‏ی اقتصادی و
سیاسی و رفتن به سوی سرنگونی کامل، افق دیگری پیش‏رو ندارد.

بیشترین بحث را بیانیه ای ایجاد کرد که از سوی گروهی از روشنفکران ایران خارج از کشور امضا کرده بودند:

از متن: در این توافقنامه، مبارزه مردم کردستان برای دمکراسی در ایران یکجا فراموش
شده است و به جنبشی صرفا” در راه اثبات هویت و حقوق سیاسی ملت کرد که در
رأس همه‏ ی آنها حق تعیین سرنوشت قرار دارد” فروکاسته می شود. حزب دمکرات
ظاهرا از یاد برده است که سال ها شعار این حزب، “دمکراسی برای ایران و
خودمختاری برای کردستان” بوده است و زنده یاد عبدالرحمن قاسملو به کسی
اجازه نمی داد که خود را ایرانی تر از او بداند. بدین ترتیب بر مبارزه
هموطنان کرد ما در جنبش سبز و مبارزه با ولایت فقیه و استبداد دینی هم خط
بطلان کشیده می شود و همهء فداکاری ها، زندان و شکنجه و اعدام ها به سود
دیدگاه ویژه این دو حزب مصادره می شود. ستمی که امروز بر ملت از هر قوم و
تباری می رود خصلتی سراسری دارد و هدف نخستینِ مبارزهء مشترک نیز برداشتن
تبعیض ها و برابری حقوقی همه مردم ا یران است. گرایش هایی که در راس
مطالبات خود بجای دمکراسی در ایران، حق تعیین سرنوشت اقوام را می نهند،
بدون تردید جز خلل در این مبارزه نقشی نخواهند داشت. برآوردن خواستهایی چون
تمرکززدایی و افزایش اختیارات یکان های کشوری یا بازنگری در ساختار آموزشی
و فراهم کردن امکانات آموزش زبان مادری، همه در یک گفتگوی ملی در چارچوب
ایران دمکراتیک امکان پذیر خواهد بود.

و نظر های رنگارنگ:

از متن: نامه ها و اعلامیه ها «تمامیت ارضی» را در جایگاهی
فراتر از «صندوق رای» قرار داده اند و این مقدمه ایست برای عدم تمکین به
صندوق رای، و حتی درهم شکستن آن، هرگاه صندوق رای به تمامیت ارضی «خیانت»
کند. جدا از این که مردم هر منطقه قومی در ایران
خواهان استقلال باشند یا نباشند، جدا از این که استقلال به لحاظ اجتماعی،
اقتصادی، و سیاسی به سود مردم منطقه ی قومی یا بسود ایران باشد یا نباشد،
باید حرف صندوق رای – چنانچه باور همگانی به صحت و سلامت آن تضمین باشد –
در راس باشد و «تمامیت ارضی» از آن والاتر شناخته نشود. می دانم که
احساساتی خلاف این اصل در ایران بسیار ریشه دار و دیرینه است. می دانم که
قانع کردن ایرانیان به این که تمامیت ارضی وقتی مقدس است که به رای آزادانه
ی همه گروه ها
و هویت های قومی و منطقه ای کشور باشد، کاری بس دشوار است

و یا:

از متن: از متن: این درست است که تاکید بر استقلال ایران و دفاع از
تمامیت ارضی آن در برابر هرگونه تعرض خارجی باید که جزو اصول و سنگ
پایه‌های هر کارپایه سیاسی دمکراتیک باشد، اما سرآغاز و نقطه عزیمت یک
کارپایه دمکراتیک، آزادی و دمکراسی است؛ و رفع هرگونه
تبعیض از جمله تبعیض ملی، از جانمایه‌های این دو. قرار دادن «تقدس خاک»
جای آزادی و دمکراسی و به عنوان یک نقطه عزیمت، چه بخواهیم و چه نخواهیم
پیش از همه خاطره تداوم تحمیل و چکمه و سرکوب در این زاد و بوم را تداعی
می‌کند. این برخورد، خطر همچنان ماندن بر ایران‌گرایی در کسانی و نشانه
چرخش از دمکراسی و آزادی ایران دوستانه به ایران پرستی در کسانی دیگر را،
براذهان می‌نشاند. همان رویکرد دیر آشنایی که، یا تمامیت ارضی را مقدم بر
آزادی و شان انسان تعریف می‌کند و یا در عمل به همینجا می‌رسد

و در دفاع از توافقنامه:

از متن: آژانس کُردپا: روز گذشته «سازمان دفاع از حقوق‌بشر کردستان» با
انتشار بیانیه‌ای نسبت به هر آنچه «بحث تکراری و کلیشه‌ای به خطر افتادن تمامیت ارضی
ایران» عنوان گردیده، واکنش نشان داد.

این نهاد مدافع حقوق‌بشر با
استناد به میثاق‌های بین‌المللیِ حقوق سیاسی، اجتماعی و مدنی، خاطرنشان می‌کند که
«حق ملت برای تعیین سرنوشت، می‌تواند به عنوان حق انتخاب رهایی از اقتدار  یک دولت
باشد.متن کامل این بیانیه که در اختیار آژانس خبررسانی کُردپا قرار گرفته است در
پی می‌آید:حق تعیین سرنوشت یک اصل اساسی بین‌المللی است

در روزهای
اخیر موجی از تحلیل، خبرو بیانیه از سوی احزاب و جریان‌های ملی در خصو بحث تکراری و
کلیشه‌ای به خطر افتادن تمامیت ارضی ایران در سایت‌ها و خبرگزاری‌ها منتشر شده
است.متأسفانه جریان‌ها و احزابی که خود را مدافع ارزش‌های انسانی و اصول
دموکراسی و گفتمان حقوق‌بشری می‌دانستند در تناقضی آشکار ابتدای‌ترین حق انسانی یک
ملت را به بهانه‌ی به خطر انداختن استقلال و تمامیت ارضی کشور زیر پا گذاشته‌اند و
بار دیگر این واقعیت تلخ هویدا شد که اپوزسیونِ مدعیِ دموکراسی هیچ اعتقادی به این
دستاورد مدرن و ارزشمند بشری ندارد
ویا:

و نظر های رنگارنگ:

از متن: در تحلیل نهایی، ما با گفتمانی مواجهیم که در ابتدای شکل گیری کنشی حذفی
نسبت به مقوله ی ملیت ها در ایران داشته اما امروز در شرایطی تقلیل گرایانه
به سر می برد.با وجود چنین گذاری، باز هم رویکرد تقلیل گرایانه کنونی، با
توجه به گسست های عمیق، نسبت به حقوق کلان و بدیهی ملیت ها در ایران، بسیار
«کم ظرفیت»است. با نگاه به این ظرفیت محدود، در می یابیم امکان پیروی از
«قواعد بازی دموکراتیک» ناظر به حقوق ملیت ها، در درون این گفتمان وجود
ندارد. در پایان کلام خود باید به این نکته هم اشاره کنم که فقط در صورتی
می توان اعتماد نیروهای سیاسی کرد را جلب نمود که نیروهای مرکز مدار حقوق
کلان ملیت ها را به رسمیت بشناسند و این اعتماد سازی باید از سوی نیروهای
مرکز صورت گیرد و نه بالعکس.در غیر این صورت در بر همان پاشنه سابق خواهد
چرخید.

از متن: آنچە دمکرات و کوملە انجام دادەند و واکنشی
کە دیگران بە این توافقنامە نشان دادند، بیانگر این است کە طرفی در صدد
همبستگی هویتی است و گروە دیگر آنرا بە دیدە تهدید می نگرد. در این میان
میتوان معنایی را یافت کە بیانگر تضادهای است کە تنها از یک توافقنامە
سرچشمە نمی گیرد، بلکە ریشە در تاریخی پر فراز و نشیب دارد کە حاصل مفهوم
دولت _ ملت و برداشتهای متفاوت از آن است.

کردها و دیگر هویتهای سرکوب شدە در ایران
بر این اعتقاد هستند کە روند دولت_ ملت در ایران همراە با آسمیلە کردن دیگر
هویتها بودە و طرفداران دولت_ ملت مرکزگرا هم با استدلال ملت ایرانی و
دفاع از یکپارچی سرزمینی هویتهای دیگر را قوم خطاب میکنند تا از این تعریف
واحدی را تحت عنوان ملت ایرانی تائید کنند.

واکنشهای کە هر یک از این طرفها از خود
بروز دادەاند مجموعەای از تضادهای” سیاسی” و “مقاومتی” را بهمراە داشتە
است. از لحاظ سیاسی نیروهای فعال مرکزگرا پایە مشروعیت خود را از این طریق
تولید کردەاند. آنها در بازیهای سیاسی هموارە خطوط قرمزی را مبنای نوع نگرش
خود در قبال دیگر بازیگران و هویتهای دیگر ترسیم کردەاند. حاصل این
مکانیزم سیاسی بە حاشیە راندن هویتهای سرکوب شدە و تبدیل شدن بە بازیگر
مطلق است. تصویری کە آنها از خود ارائە دادەاند حامل این معنا بودە کە تنها
آنها هستند کە دغدغە آیندە ایران و یکپارچگی آنرا دارند تا از این طریق
مبانی مشروعیتی این موضوع بە انحصار خود دربیاوردند

و بحثی در تلویزیون بی بی سی فارسی با شرکت بابک امیر خسروی (اتحاد جمهوریخواهان ایران)، ناهید بهمنی (حزب ومله) و همن سیدُدی (تحلیل گر سیاسی).. گرداننده بحث: مهدی پرپنچی:

و بالاخره خود این دو حزب یعنی حزب دمکرات کردستان و حزب کومله بیاناتی منتشر کرده به بعضی سوالات پاسخ دادند (کلیک کنید):

حزب دموکرات کردستان ایران و حزب کومه‌له کردستان ایران :

هدف ما تأمین خواستهای برحق مردم کرد در چهارچوب یک ایران آزاد، دموکراتیک، فدرال و سکولار است. ..خواستهای ملی کردها نیز که امروزه در شعار فدرالیسم بیان می-شود از نرمها و استانداردهای دموکراتیک و پذیرفته شده جهانی تبعیت می¬کند و علیه هیچ قومیت و زبان و فرهنگی نبوده بلکه علیه ساختار غیردموکراتیک و فوق متمرکز دولت در ایران است و پیروزی خود را نیز در ایجاد تغییرات دموکراتیک در کشور و نه در ایجاد خصومت با هیچ بخش دیگر جامعه ایران میبیند. ما به اتکای عملکرد دهها ساله خود تأکید میکنیم که کردستان پایگاه مستحکم آزادیخواهی و دموکراسیخواهی در ایران بوده و میباشد

ظاهرا این مسئله از نظر همه «داغ» است. اما شاید مهم تر از همه این است که اکثریت قریب به اتفاق طرف هائی که در این مباحثه شرکت میکنند از چارچوب احترام به همدیگر بیرون نمیروند.